Op mijn geboortedag vond in Zandvoort de 10e ronde van een belangrijk schaaktoernooi plaats. Ofschoon de titel, verjaardagpartijtje enigszins ongepast lijkt, kon ik onmogelijk voorbijgaan aan de levensloop van deze deelnemende schakers. Salo Landau, die slachtoffer werd van het naziregime en dat met de dood moest bekopen en Efim Bogoljubow, die in zekere zin slachtoffer was van zowel het naziregime als van het USSR regime.
Allereerst hun partij en de fout, die Bogoljubow in het weergegeven diagram maakte:
Bogoljubow, die overigens bezwaar maakte tegen het feit dat zijn nationaliteit was weergegeven door de oorspronkelijke Duitse vlag in plaats van een vlag met de Swastika (maar daarover straks meer) speelt hier vermoedelijk in een moment van onoplettendheid 24…. Kc7. Salo Landau profiteert hier onmiddellijk van (25. d6+) en 6 zetten later zet hij Bogoljubow mat.
Het toernooi in Zandvoort telde vele schaakgrootheden uit die tijd als deelnemer. Behalve Max Euwe, die 2e werd na Rueben Fine zien we in de kruistabel o.m. ook Paul Keres en Saviely Tartakower als deelnemer. Efim Bogoljubow wordt 5e met 6 uit 11, Salo Landau scoort nog net 50% met 5,5 uit 11. Onderstaand de kruistabel van dit toenooi.
De levensloop van Salo Landau
Salo Landau werd in 1903 in het voormalig Poolse stadje Bochnia geboren. Tijdens de 1e wereldoorlog trokken zijn ouders, op vlucht voor de Russen, naar Nederland. Salo werd in Antwerpen opgeleid tot diamantbewerker, maar na zijn studie werd hij beroepsschaker. Hij speelde veel toernooien en was ook schaakjournalist, wedstrijdleider, agent voor buitenlandse schakers die in Nederland wilde spelen en simultaangever. Onderstaand is Salo achter de witte stukken weergegeven in een partijtje tegen mijn oude clubgenoot bij het HSG. Op onderstaande foto: Salo Landau (links) versus Johannes van den Bosch.
Tijdens het Nederlands kampioenschap werd Max Euwe 1e, Salo Landau en Henri Weenink 2e en 3e, Johannes van den Bosch werd 4e. Zo lagen de verhoudingen in 1929. In 1931 won Salo een vierkamp voor Colle, Tartakower en Rubinstein.
In 1935 was Salo Landau secondant van Alekhine in de match tegen Euwe om het wereld-kampioenschap. Alekhine en Landau kregen na de 24e partij grote ruzie en Salo stapte op.
Alekhine schreef in 1941 een buitengewoon antisemitisch stuk onder de kop:
Dr. Euwe – Spielzeug der Juden
Erst bei meinem ersten Wettkampf mit Dr. Euwe 1935 rückte für mich überraschenderweise die jüdische Frage noch einmal in den Vordergrund (…).
In dit artikel beweerde Alekhine onder meer dat het organisatiecomité hem de jood Landau hadden opgedrongen. Deze kwestie liep hoog op, getuige onderstaand krantenbericht.
In 1942 kwam Salo met iemand in contact die voor hem tegen betaling een vluchtroute naar Zwitserland zou regelen. Het bleek een bedrieger en verrader te zijn en zo werd Landau met zijn vrouw op het station van Breda gearresteerd. Salo kwam in 1944 in het werkkamp Gräditz om, zijn vrouw en dochtertje in Auschwitz.
De levensloop van Efim Bogoljubow (onder meer ontleend aan twee recente boeken van Grigory Bogdanovich).
Bogoljubow werd in 1889 in de Oekraine geboren. Zijn vader was priester en Efim wilde aanvankelijk priester worden. Later stapte hij over op een studie agricultuur, maar ook die studie maakte hij niet af en concentreerde zich volledig op schaken.
Efim leerde schaken toen hij 15 jaar was en kreeg op 18-jarige leeftijd serieuze interesse in het schaken. In 1911 werd hij 1e in het kampioenschap van Kiev en werd hij gedeeld 9e in het Russisch kampioenschap, dat in Sint Petersburg gehouden werd.
In 1914 vond in Manheim een groot en belangrijk toernooi plaats, dat in de 11e ronde afgebroken werd door de uitbraak van WO 1. Onder de deelnemers o.a. Janowski, Duras, Vidmar, Bogoljubow, Tartakower, Alekhine, Reti, Tarrasch, Spielmann. Op het moment van afbreken stond Alekhine aan de leiding met 9½ punt, Bogoljubow 8e met 5½ punt.
Onderstaand een foto met de deelnemers aan dit toernooi: zoekplaatje: waar vinden we Efim Bogoljubow?
Dit toernooi is bepalend geweest voor de levensloop van Efim. De elf Russische deelnemers werden namelijk geïnterneerd in Triberg, een klein Duits stadje in het Zwarte Woud.
Vier van hen (waaronder Alekhine) mochten via Zwitserland terugkeren naar Rusland. De blijvers speelden in de periode 1914-1917 acht toernooien, waarvan Efim er 5 won. In die periode maakte hij kennis met Frieda Kaltenbach, dochter van de plaatselijke schoolmeester in Triberg. Zij trouwden in 1920 en kregen 2 dochters. In 1924 keerde Efim terug naar de Sovjet Unie om 2x (1924 en 1925) het kampioenschap van de Sovjet Unie te winnen. Deelname aan toernooien in de Sovjet Unie werd destijds bepaald door Krylenko, de opperbaas van de schaakbond. In 1926 emigreerde Bogoljubow definitief naar Duitsland. Daarna was hij “persona non grata” in de Sovjet Unie, het was verboden zijn naam te noemen.
Een greep uit de schaaksuccesen van Efim Bogoljubow:
1926: toernooiwinst in Berlijn voor Rubinstein
1928: toernooiwinst in Kissingen voor Capablanca en Nimzowitsch
1930: 2e plaats in San Remo na Alekhine
1930: 2e plaats in Stockholm na Isaac Kashdan
1931: gedeeld 1e op het 27e DSB Congres
1933: toernooiwinst in Bad Pyrmont
1935: gedeelde toernooiwinst in Berlijn, Bad Nauheim en Bad Saarow
1936: toernooiwinst in Bad Elster
1937: toernooiwinst in Bad Elster en Bremen
1938: toernooiwinst in Bad Elster
1939: toernooiwinst in Stuttgart
Hij won 2 matches van Max Euwe, namelijk in 1928 en 1929 en verloor 2 matches om het wereldkampioenschap van Alekhine (1929 en 1934). Op onderstaande foto: Bogoljubow (links) versus Alekhine (match om WK titel 1934).
Toen de Nazi’s in 1933 aan de macht kwamen werd Bogoljubow niet langer toegestaan om voor het Duitse team te spelen of aan het Duitse kampioenschap deel te nemen. Het hielp ook niet toen hij in 1938 lid werd van de NSDAP. Wel mocht hij optreden als coach van het Duitse schaakteam in 1936 en 1939.
De meningen over Bogoljubow’s sympathieën voor de nazi’s lopen uiteen. Zo zei Hans Kmoch dat Bogoljubow erop stond dat de Swastika vlag gebruikt werd tijdens het toernooi in Zandvoort, terwijl Bogatyrchuk (één van de geinterneerden die terug mocht keren via Zwitserland naar Rusland) beweerde dat Bogoljubow alleen maar formeel lid was van de NDSAP.
Pijnlijk detail is dat Salo Landau dus in Zandvoort de Swastikavlag naast het bord van zijn tegenstander Bogoljubow moet hebben zien staan.
Tot zover enkele zaken die ik over Efim Bogoljubow heb kunnen vinden. Hij stierf op 63-jarige leeftijd in zijn woonplaats Triberg in het Zwarte Woud.
Tot slot nog een voor hem kenmerkende uitspraak:
“Als ik wit heb win ik omdat ik wit heb, als ik zwart heb win ik omdat ik Bogoljubow ben”.
